Boynumuzun her iki yanında karotis arterlerimiz (halk arasındaki adıyla ‘Şah Damarı’) vardır. Karotis arterler beynimize kan akımı sağlayan ana damarlardır. Karotis arter hastalığı inme veya serebrovasküler olaylara yol açabildiği için ciddi seyredebilen bir durumdur. Karotis arter hastalığı koroner ve periferik arterler gibi damar yataklarında aterosklerozu olan hastalarda sık görülür. Bu Hastalığın belirtilerini ve tedasini Özel OFM Antalya Hastanesi Kardiyoloji Bölümü Doç.Dr. Refik Emre ALTEKİN ‘inden dinledik.
İnme(Felç) beyne giden kan akımının, damarın ateroskleroz nedeniyle tıkanması veya pıhtı oluşumuna bağlı, kesildiğinde ortaya çıkar, “Eğer beyne giden kan akımı birkaç dakikadan fazla kesintiye uğrarsa beyin hücreleri ölmeye başlar. İnme ABD’de 3.sıklıkta görülen ölüm nedenidir. Karotis arterlerinde %70 ve üzerindeki darlıklar beyne giden kan akımında azalmaya neden olarak inme veya geçici iskemik (GIA) atağa neden olabilir. GIA’nın inmeden farkı neden olduğu klinik tabloların 24 saat içinde kendiliğinden düzelmesi ile karakterize olup ataklar arasında bireyler sağlıklı görülebilir. Tütün ve tütün ürünleri kullanımı, kanda yüksek miktarda yağ ve kolesterol bulunması, yüksek kan basıncı, ileri yaş ve erkek cinsiyet, fiziksel aktivite azlığı, ailede damar sertliği öyküsü, insülin direnci veya diyabete bağlı yüksek kan şekeri düzeyi karotis arter hastalığına yol açabilir.
Karotis Arter Hastalığının Belirti ve Bulguları Nelerdir?
Karotis arter hastalığı, karotis arterler ileri derecede daralana ya da tam tıkanma oluşana kadar belirti ve bulgulara yol açmayabilir. Karotis arterlerde ciddi darlık olan hastaların %15’nde herhangi bir klinik bulgu olmayabilir. Bu tür durumlarda muayene esnasında boyun bölgesinin dinlenmesi esnasında duyulan üfürüm tek bulgu olabilir. Karotis arter hastalıkları çeşitli klinik bulgulara yol açabilir. Vücudun bir yarısında yüzü de içine alan çeşitli derecelerde güç kaybı ve/veya hissizlik. Konuşma ve anlama güçlüğü, bir ya da her iki gözde ani görme kaybı-görmede azalma. Baş dönmesi-denge bozukluğu. Sebepsiz, ani başlangıçlı şiddetli baş ağrısı. Bazen çok kısa süreli olabilen bu semptomlar arkadan gelecek ağır bir inmenin işareti olabileceğinden mutlaka acil olarak bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Aksi takdirde inme gelişimi; kalıcı beyin hasarı, felçler, çeşitli vücut fonksiyonlarında kayıp ve hatta ölüme yol açabilir.
Karotis Arter Hastalığı Tanısı Nasıl Konulur: Karotis arter hastalığı tanısı tıbbi hikayeniz ve yapılacak ayrıntılı muayene sonucuna göre istenebilecek bir dizi tetkik sonrası elde edilen sonuçlara göre konur.
Tıbbi Hikaye: Doktorunuz karotis arter hastalığı açısından ana risk faktörlerine sahip olup olmadığınızı tespit eder. Anamnez adı verilen tıbbi sorgulamanız sırasında, öncesine ait geçici iskemik atak ve/veya inme semptomlarına sahip olup olmadığınız araştırılır.
Tıbbi Muayene: Ayrıntılı fizik ve nörolojik muayeneniz yapılır. Bu muayene sırasında boyun bölgesinde 6 karotis arterlerin üzeri stetoskop ile dinlenerek bir akım bozukluğu işareti olabilen üfürüm varlığı da araştırılır. Muayene sonuçlarınıza göre bir dizi tetkik istenebilir.
Tanı için iki temel tetkik vardır.
Karotis Ultrasonografisi: En sık kullanılan tanısal testtir. Ağrısız ve zararsız bir tetkik olan karotis ultrasonografisi sırasında ses dalgaları kullanılarak karotis arterlerinin iç yapısındaki değişiklikler ve kan akımı düzensizlikleri tespit edilmeye çalışılır. Bu yöntem hamilelerde de güvenle kullanılabilir.
Karotis Anjiografi(DSA): Karotis anjiyografi X ışınları kullanılarak yapılan, özellikle ciddi ve/veya semptomatik karotis arter darlıklarında ya da karotis ultrasonografisi ile sağlıklı bilgi elde edilemeyen durumlarda kullanılır. Bu tetkik yöntemi halen karotis arter hastalığı tanısında altın standart olarak kabul edilmektedir. İşlem sırasında, kasık ya da kol atardamarından ilerletilen bir kateterle karotis arterlerine ulaşılarak kontrast madde enjeksiyonu yapılır ve karotis arterlerinin yapısı ve içinden geçen kan akımı özellikleri ortaya konur. Tekniği ve kullanılan kontrast madde nedeniyle düşük oranda komplikasyon riskine sahip olan bu tetkik öncesi hasta ve/veya yakınları bilgilendirilmekte ve işlem onamı alınmaktadır. X ışını kullanılması nedeniyle özel durumlar dışında hamilelerde tercih edilmeyebilir.
TEDAVİ: Karotis arter hastalığında tedavinin amacı hastalığın ilerlemesinin ve inmenin önlenmesine dayanmaktadır.Bu noktada yukarıda vurgulanan hastalığa neden olan etmenlerin ilaç tedavisi ve yaşam tarzı değişiklikleri ile kontrol altına alınması önemlidir.Birkaç örnek vermek gerekirse sigaranın bırakılması, kan yağları ve şeker düzeylerinin kontrolü, düzenli egzersiz, kilo verilmesi bunlara örnektir.%70 ve üzerinde darlığın olmasının yanı sıra klinik bulgulara yol açan karotis arter hastalıklarında darlık bölgesinin cerrahi veya stentleme yöntemi ile mekanik olarak tedavi edilmesi gerekmektedir.Genel olarak bakıldığında gerek cerrahi gerekse stentleme işlemi yüksek operasyonel başarı ve düşük komplikasyon riskleri ile yapılabilmektedir. Hasta için hangi tedavi biçiminin uygun olduğuna hastanın yaşı, genel sağlık durumu, mevcut risk faktörleri, darlığın derecesi, beyin kan dolaşımı gibi kıstaslar göz önünde bulundurularak nöroloji-beyin ve sinir cerrahisi-girişimsel radyoloji ve kardiyoloji uzmanlarının ortak konsültasyonuyla karar verilir.
Karotis Endarterektomi
Cerrahi bir işlem olan karotis endarektomi lokal (bölgesel), ya da genel anestezi altında gerçekleştirilir.Hangi anestezi yönteminin uygun olacağına cerrah ve anestezi uzmanı birlikte karar verirler.Cerrahi girişim hastanın darlık olan karotis arter tarafında, boyun bölgesinden yapılan bir kesiden yapılır. Darlığın olduğu bölgede atardamar açılarak daralmaya yol açan plak çıkarılır ve damar tekrar dikilir. Yaklaşık 2 saat kadar süren operasyon sonrası çoğu hasta için 1-2 gün 9 kadar hastanede kalış öngörülür. Cerrahi sonrası belli bir süre hastaların pıhtılaşma önleyici ve/veya kan sulandırıcı ilaç tedavisi alması gerekmektedir.
Karotis Stent Uygulaması (Anjiyoplasti)
Karotis stent uygulaması günümüzde cerrahi uygulanamayacak veya cerrahi işlem sonrası komplikasyon gelişme riski yüksek olan hastalarda uygulanmaktadır. Bu tür durumlara örnek olarak bir karotis arteri %100 tıkalı olup diğer karotis damarında ciddi darlık olması nedeniyle girişim gerektiren hastalar verilebilir. Bunun yanı sıra darlık bölgesi anatomik olarak cerrahi girişime uygun olmayanlar, boyun bölgesine daha önce ışın tedavisi almış, kısa boyun yapısı olan ve ameliyat sonrası kalp krizi geçirme riski yüksek olan hastalara da stentleme işlemi önerilir. İşlem esnasında kasık atardamarından girilip kateter aracılığı ile karotis artere ulaşılır. Ardından darlık bölgesi kılavuz tel ile geçilir ve işlem esnasında lezyon bölgesinden kopan pıhtıların beyne gitmesini önlemek için tutucu filtre konulur. Bu işlemelerden sonra darlığın olduğu bölgede balon ve stent uygulamaları ile dar bölgenin genişlemesi ve normal kan akımının sağlanması hedeflenir. İşlem sonrası genellikle 1 gün kadar hastanede kalış öngörülür. Karotis arterde tekrar tıkanıklık oluşumunu engellemek için gerekli olan kanı sulandırıcı ve/veya pıhtılaşmayı engelleyici ilaçların işlem sonrası belli bir süre verilmesi gerekir.
