Turizm Ekonomidir, Ekonomi Turizmdir
Turizm sektörü özellikle gelişmekte olan ülke ekonomilerinin önemli bir parçasıdır. Bu bağlamda turizm gelirleri, bu ülkelerin büyüme süreçlerinde gereksinim duydukları sermaye artışlarına da katkı sağlamaktadır. Türkiye ekonomisinde gerek ödemeler bilançosu açıklarının karşılanması gerekse sürdürülebilir ekonomik büyümenin sağlanmasında turizm sektörü belirleyici bir rol oynamaktadır.
Türkiye özellikle son yıllarda dış turizm gelirlerini artırma ve bu gelirlerle ödemeler dengesi açıklarını kapatma yolunda önemli oranda başarı sağlamıştır. Ödemeler dengesini olumlu etkileyen en önemli kalemlerden birisinin turizm olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Türkiye’nin ithalat ve ihracat arasında oluşan bütçe açığı turizm gelirlerinin artmasıyla dengelenmektedir.
2000-2012 yılları arasındaki turizm sektörüne ait veriler makro göstergelerle incelendiğinde 13yıllık süreç içerisinde Türkiye’nin turizm gelirlerinde % 236‟lık bir artış olduğu saptanmıştır. Türkiye bu dönemde uluslararası turizm gelirlerinden aldığı payı da arttırmıştır. Turist sayısı açısından bakıldığında da Türkiye’nin yirminci sıradan yedinci sıraya yükselerek ülkeye turist çekme konusunda önemli bir başarı elde ettiği de görülmektedir.
Krizlerden Çıkış Noktasında Kilit Sektör Turizm
Özellikle kriz dönemlerinden sonra turizm gelirlerinin önemli derece artması krizden çıkış noktasında da turizm sektörünün önemini göstermektedir. Türkiye’nin net turizm gelirleri Türkiye ekonomisinin iki temel sorunu olan dış ticaret açığı ve cari işlemler açığının kapanmasında önemli bir faktördür. Türkiye’de turizmin dış ticaret açığını kapatmadaki payı söz konusu dönemde (2000-2012) ortalama %34 iken, cari açığı kapama payı ortalama %78 olarak gerçekleşmiştir.
Bu açıdan bakıldığında turizm sektörü, ekonomik kalkınmanın itici gücüdür ve ödemeler dengesi açıklarının hafifletilmesinde önemli bir rol oynamaktadır.
Dış ticaret açığının azaltılmasında turizm gelirlerinin payına ilişkin veriler tabloda yer almaktadır.
Dış Ticaret Açığının Azaltılmasında Turizm Gelirlerinin Payına İlişkin Veriler
| Yıllar | Dış Ticaret Açığı (Milyar Dolar) | Turizm Gelirleri (Milyar Dolar) | Turizm Giderleri (Milyar Dolar) | Net Turizm Gelirleri (Milyar Dolar) | Net Turizm Gelirlerinin Dış Ticaret Açığına Oranı (%) | Cari İşlemler Açığı (Milyar Dolar) |
| 2003 | 22.1 | 13.9 | 2.2 | 11.6 | 52.6 | 7.6 |
| 2004 | 34.4 | 17.1 | 2.7 | 14.4 | 41.8 | 14.2 |
| 2005 | 43.3 | 20.3 | 3.1 | 17.2 | 39.8 | 21.0 |
| 2006 | 54.0 | 18.6 | 3.0 | 15.6 | 28.9 | 31.2 |
| 2007
| 62.8 | 20.9 | 3.6 | 17.3 | 27.5 | 36.9 |
| 2008 | 69.9 | 25.4 | 3.8 | 21.6 | 30.9 | 39.4 |
| 2009
| 38.8 | 25.1 | 4.6 | 20.5 | 52.8 | 11.4 |
| 2010 | 71.7 | 24.9 | 5.2 | 19.7 | 27.5 | 44.6 |
| 2011
| 105.9 | 28.1 | 4.9 | 23.2 | 21.9 | 74.4 |
| 2012
| 84.1 | 29.0 | 4.1 | 24.9 | 29.6 | 48.0 |
| 2013
| 99.9 | 32.3 | 4.8 | 27.5 | 27.5 | 63.6 |
| 2014
| 84.6 | 34.3 | 5.1 | 29.2 | 34.6 | 43.6 |
| 2015
| 63.4 | 31.5 | 5.7 | 25.8 | 40.6 | 32.1 |
| 2016
| 56.1 | 22.1 | 5.0 | 17.1 | 30.4 | 33.1 |
| 2017
| 76.8 | 26.3 | 5.1 | 21.1 | 27.5 | 47.4 |
| 2018
| 55.0 | 29.5 | 4.9 | 24.6 | 44.8 | 26.2 |
Kaynak: World Bank (2019a, 2019b, 2019e); TCMB-EVDS (2019b); KTB (2019).
Tablo’da yer alan göre; net turizm gelirleri 2003 yılında Türkiye’nin dış ticaret açığının % 52.6’sını, 2009 yılında %52.8’ini, 2018 yılında ise %48.8’inikarşılamıştır ki bu, Türk Turizm Sektörü adına büyük bir başarıdır. 2011 yılında % 21.9’a kadar gerileyen bu pay, 2018 yılı itibariyle % 44.8 seviyesindedir. Turizm gelirleri artırıldığında, dış ticaret açığı ve cari açık sorunlarının da büyük oranda ortadan kalkacağı söylenebilir.
Son Beş Yılın En Yüksek Oranı
2019 yılında ise turizm gelirlerinin GSYH içindeki oranı, son 5 yılın en yüksek seviyesinde gerçekleşerek %4,6’ya yükseldiği görülmektedir.
Turizm gelirleri 2019 yüzde 16,9 Arttı
TÜİK’in Turizm İstatistikleri kapsamında Türkiye’ye gelen ziyaretçilerin sayısı son beş yılın verilerine baktığımızda, çıkış yapan yabancı sayısında 2016 yılında ciddi bir düşüş yaşandığını ancak sonraki yıllarda bu sayının düzenli olarak arttığını görmektedir. Bu doğrultuda 2019 yılında çıkış yapan yabancı sayısı, bir önceki yıla göre %11,5 artarak 44,7 milyon kişiye ulaşmıştır. Turizm istatistikleri içinde turizm gelirleri de sektöre dair önemli bir göstergedir. Bu bağlamda ziyaretçilerin seyahatleri süresince yaptıkları harcamalar sonucunda elde edilen turizm gelirlerine bakarak turizmin ekonomideki yerine ilişkin değerlendirme yapmak mümkündür. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın TÜİK verilerini kullanarak oluşturduğu Turizm İstatistikleri Genel Değerlendirme Raporu’na göre turizm geliri, 2019’da bir önceki yıla göre %16,9 artarak 34,5 milyar dolara ulaşmıştır. Bakanlığın açıkladığı üzere söz konusu turizm gelirinin %83,2’sinin kaynağı yabancı ziyaretçilerdir. 2019 yılında yabancı ziyaretçilerin kişi başı ortalama harcaması, 642 dolara yükselirken geçtiğimiz yıl bir yabancı ziyaretçi, ortalama 8,8 gün kadar Türkiye’de kalmıştır. Yurt dışında ikamet eden vatandaşların kişi başı ortalama harcaması ise 2019’da 796 dolar olmuştur.
Turizm Yatırımlarının Ekonomiye Etkisi
Son iki yıldır ekonomide yıldızı parlayan tek sektörün turizm olduğunu söylemek mümkündür. Bu da daralan ekonomik koşullarda dahi sekteye uğramadan yatırımların yapıldığı nadide bir sektör olduğunu ortaya koymaktadır.
Bodrum’dan İstanbul’a, Trabzon’dan Kapadokya’ya kadar Türkiye’nin değişik coğrafyalarında yükselen bu otellere milyonlarca dolarlık yatırım yapılmaktadır. Turizm, dünyanın önde gelen lüks otel markalarının ilgisini de ülkemize çekmektedir. Turizm, hem yerli hem de yabancı yatırımcıların ülke ekonomisine değer sağlamasında önemli bir görev üstlenmektedir. 20 Milyon dolardan başlayıp 450 milyon dolara kadar yükselen yatırım değerlerine sahip olan oteller Türk ekonomisine ve diğer sektörlere büyük katkı sunmaktadır.
Pandemi Sürecine Rağmen Yatırımlar Hızla Devam Ediyor
2020 Temmuz ayında 14 yeni otel projesi teşvike bağlanmıştır. Türk turizmine 2020 yılında dördü 5 yıldızlı 14 yeni otel eklenecektir. Gerçekleşecek projelerin toplam maliyeti ise 340 Milyon liradır.
Turizm sektöründeki yatırımlar inşaat sektörüne de can suyu olacaktır. Beraberinde kara-deniz-hava trafiğini de artıracaktır. Yatırımlar, bölgenin ekonomik kalkınmasına uzun yıllar kaktı sağlayacaktır. Altyapısını değiştirmekte ve geliştirmektedir. Dünyaya açılmasında tanıtımda öncülük etmektedir.
Turizmin Ekonomiye Şelale Etkisi
Turizm sektörünün ekonomik önemini gösteren bir diğer önemli unsurda diğer Sektörlere sağladığı ekonomik kalkındırmadır. Örneğin, turizm sektöründe, turizm ürünlerinden faydalanmak için o ürünlerin bulunduğu ülke ya da bölgeye gelinmesiyle çeşitli mal ve hizmetler için harcamalarda bulunulması turizme evsahipliği yapan ekonomilerde “şelale” etkisi oluşturmaktadır. Söz gelişi taksi, oteller, restoran, benzeri turistik arz faktörleri cephesinde başlayan harcamalar daha sonra ekonominin diğer sahalarına doğru aşama aşama yayılmaktadır. Bu durum özellikle turizm sektörünün ekonominin diğer sektörleriyle önemli ölçüde girdi alış verişi olan bir sektör özelliğine sahip olmasına sebep olmaktadır. Bu nedenle turizm sektörü hem diğer sektörlerdeki gelişmeden etkilenmekte hem de öteki sektörlerin gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Ekonomik gelişme süreci içerisinde bu karşılıklı ilişki, teoride yapısal bağlılık kavramı içinde yer alarak bir sektörün ekonomik gelişmedeki önemini de göstermektedir.
Diğer Sektörleri De Kucaklıyor
Turizmin 54 sektöre direkt kazanç sağladığını ve Türkiye’de Türk ekonomisine katkı sağlayacak yegane ve birincil sektör olduğunu ifade edebiliriz. Turizmde meydana gelen bir birimlik gelişme, Türkiye ekonomisinde iki birimlik canlanma yaratığı araştırma sonuçlarında da ortaya konmuştur.
Türkiye’nin Covid-19 nedeniyle ortaya çıkan fırsatlardan yararlanması, turizm sektöründe yenilikleri beraberinde getirecektir. Bu değişimden Türk Turizmi de faydalanmalı bunu bir fırsat olarak değerlendirmelidir.
Bu bakış açısıyla Turizm sektörünün içinde bulunduğumuz Covid-19 korona virüs krizinin bitmesiyle geçmişteki krizlerden sonra atağa geçtiği gibi bu dönemin ardından da V şeklinde bir yükselişin oluşacağını söylemek mümkündür. Yakın gelecekte turizmin daha çok gelişmesi için hükümetler üstü sürdürülebilir bir politikanın benimsenerek Türk turizminin başarılı mimarları olan turizm yatırımcılarının ve profesyonellerinin daha çok desteklenmesi ülke ekonomisinin geleceği açısından da elzemdir.
